bmi چیست و فرمول محاسبه bmi برای مردان و زنان چگونه است ؟

Body mass index یا به اختصار BMI، شاخص توده­ی بدنی خوانده می­‌شود که سلامت وزنی بدن فرد را نسبت به قد او می‌سنجد.

BMI یا شاخص توده­‌ی بدنی، شاخصی برای مقایسه­‌ی وزن فرد نسبت به قد او می‌­باشد. از شاخص BMI صرفا برای سنجش چاقی یک فرد استفاده نمی­‌کنند بلکه با مقایسه­‌ی هم‌سن ­و سال­‌های خود از وضعیت سلامت فرد آگاهی پیدا می­‌کنند.

 

BMI چیست؟

Body mass index (به اختصار BMI) وسیله­‌ای ساده اندازه‌­گیری است که نشان دهنده­‌ی تناسب قد ­­و وزن فرد می‌­باشد، همچنین نشان می­‌دهد که آیا فرد دچار اضافه­ وزن یا کمبود وزن می‌­باشد؟ عوامل مهمی در سنجش و بررسی شاخص توده‌­ی بدنی نقش دارند؛ که به این منظور می‌­توان به سن­، قد، وزن و جنسیت فرد توجه کرد. بی­‌ام‌­آی فقط میزان چربی بدن را نشان می­‌دهد و میزان عضله یا درصد موارد دیگری هم‌چون پروتئین­‌های بدن را نشان نمی‌­دهد؛

از این رو روش قطعی برای تشخیص سلامتی یا تعیین چاقی فرد نمی­‌باشد؛ این موضوع از معایب شاخص توده‌­ی بدنی است، همچنین از دیگر معایب بی­ ام­ آی نشان ندادن میزان عضله و استخوان­‌بندی است؛ همان‌طور که همه­‌ی ما می­‌دانیم، یک کیلوگرم عضله و یک کیلوگرم چربی، وزن یکسانی دارند اما عضله دارای حجم کمتر و چگالی بیشتر می­‌باشد.

BMI چگونه محاسبه می­شود؟

همان‌طور­که در ابتدای صحبت هم گفتیم، بی­ ام ­آی ابزاری برای سنجش سلامتی فرد به وسیله‌­ی مقایسه­‌ی وزن فرد نسبت به قد او می­‌باشد؛ بنابراین فاکتور­های اصلی در محاسبه­‌ی بی ­ام­ آی قد فرد بر حسب متر (m)، و وزن فرد بر حسب کیلوگرم (Kg) هستند. فرمول محاسبه‌ی بی ام آی بر حسب واحدهای مختلف، به شرح زیر است:

BMI= وزن (kg)÷ (قد)۲ (m)= وزن (Ib) ÷ (قد)۲ (In)= وزن (Ib) ÷ (قد)۲ (In)= وزن (St) ÷ (قد)۲ (In)

با محاسبه‌ی فرمول بالا برای هر فرد به نسبت قد و وزنش عددی به دست می‌­آید که با توجه به جدول شاخص توده­‌ی بدنی و رده­‌بندی­ بی­ ام­ آی محدوده­‌ی اعداد میزان سلامت را تعیین می­‌کند؛ البته باید به این نکته نیز توجه داشت که این جدول در سنین مختلف متفاوت است.

 

 

جدول بالا اعدادی را نشان می‌­دهد که از فرمول بدست آمده و با بررسی این اعداد و در نظر گرفتن مواردی مثل میزان عضله و سن فرد ما می­‌توانیم به وضعیت سلامت وزن فرد پی ببریم؛ در ادامه با شرح تفسیر جدول بالا همراه خواهیم شد، برای آگاهی از نحوه‌­ی بررسی جدول شاخص توده بدنی در ادامه مقاله با ما همراه باشید.

تفسیر جدول BMI:

بی ­ام ­آی کمتر از ۱۸/۵: اگر پس از محاسبه­‌ی فرمول عدد بدست آمده کمتر از ۱۸/۵ باشد، نتیجه به این معناست که شما دچار کمبود وزن هستید و لاغر شده‌­اید؛ در این شرایط شما باید با مراجعه به متخصص تغذیه رژیم افزایش وزن دریافت کنید و برای افزایش وزن تلاش کنید.
بی­ام­آی ۱۸/۵-۲۵: اگر پس از تقسیم وزن (Kg ) به مربع قد (m)، نتیجه بی ­ام­ آی شما عددی بین ۱۸/۵-۲۵ باشد، یعنی وزن‌تان نسبت به قد شما مناسب است و شما در وضعیت طبیعی و بهترین حالت خود به سر می‌­برید. این حالت بسیار مطلوب است و از بروز بیماری‌­های مختلف جلوگیری می‌­کند.
بی ­ام ­آی ۲۵-۳۰: اگر نتیجه­‌ی شاخص توده­‌ی بدنی شما عددی بین ۲۵ تا ۳۰ است، باید بگوییم شما کمی دچار اضافه وزن هستید؛ این نتیجه خطرناک نیست اما باید با استفاده از ورزش مورد علاقه‌تان سعی کنید که این مقدار اضافه وزن‌تان را کم کنید، زیرا ممکن است در آینده اضافه وزن‌تان افزایش یابند و منجر به بیماری­‌هایی شود.

بی­ ام­ آی بیشتر از ۳۰: سه دسته طبقه­‌بندی برای این نتیجه وجود دارد؛ اگر شاخص توده­‌ی بدنی عددی بین ۳۰-۳۵ را نشان داد، یعنی چاقی درجه ۱ رخ داده، اگر شاخص توده­‌ی بدنی عددی بین ۳۵-۴۰ را نشان داد چاقی درجه ۲ رخ داده و اگر عددی بالای ۴۰ نمایش داده شد، چاقی درج ۳ رخ داده است که هر کدام به مراتب از سطح قبلی خود خطرناک­‌تر­اند.

با داشتن بی ­ام ­آی بالای ۳۰، ضروری است که به پزشک متخصص تغذیه مراجعه کنید و مشکل خود را با ایشان مطرح کنید تا ایشان با تجویز برنامه­‌ی ورزشی، تغذیه‌­ای و همچنین دارو­های مناسب اضافه وزن‌تان را به تدریج کاهش دهد تا از بین برود. افرادی که بی­ ام­ آی بالای ۳۰ دارند باید سریعا برای رفع آن اقدام کنند زیرا می­‌تواند زمینه­‌ساز بیماری­‌هایی نظیر بیماری­‌های قلبی، انواع سکته‌­ها، گرفتگی عروق، نقرص و غیره باشد.

آیا با BMI چاقی یک فرد مشخص می‌شود؟

طبق گفته‌­های قبلی BMI علاوه بر مزیت­‌هایی که گفته شد معایبی نیز دارد و از جمله معایب آن می­‌توان به نشان ندادن میزان عضله یا میزان استخوان اشاره کرد.

شاخص توده‌­ی بدنی فقط میزان چربی سطحی بدن را به نمایش می‌­گذارد و توانایی تشخیص سلامتی یا نشان دادن چاقی به طور دقیق را ندارد. بنابراین طبق داده­‌های حاصله از نتایج بالا، BMI توانایی نشان دادن چاقی به طور قطعی را ندارد و فقط ابزاری برای نشان دادن تخمین وزن بر حسب قد می­‌باشد.

رده بندی سنی شاخص توده­‌ی بدنی چگونه است؟

BMI علاوه بر وزن (kg) و قد (m) که دو فاکتور اساسی آن هستند، به عوامل دیگری نیز بستگی دارد که در تعیین آن نقشی بسیار حیاتی و تعیین کننده دارند؛ برای مثال سن و میزان عضله فرد دو عامل اساسی و تعیین کننده هستند.

قبل از اینکه BMI در سنین مختلف را به شما معرفی کنیم قصد داریم علت مهم بودن سن در شاخص توده­‌ی بدنی را بیان کنیم، با ما همراه باشید:

طبق علم زیست شناسی هر چه سن فرد زیاد می­‌شود، میزان استخوان فرد از سنین پایین بیشتر و مستحکم‌­تر می­‌شود زیرا صفحه­­‌ی رشد که از جنس غضروف است، به تدریج به استخوان تبدیل شده است، همچنین با جذب فسفات و کلسیم بیشتر توسط استخوان، طی سالیان پی­‌در­پی استحکام استخوان بالا رفته است. از آنجایی که با افزایش سن استخوان بیشتر می­‌شود پس باید محرک آن نیز (ماهیچه) زیاد شود؛

همچنین با افزایش سن به دلیل فعالیت­‌هایی که فرد در طول زندگی­‌اش انجام می‌­دهد امکان دارد عضله‌­ها قوی‌تر شوند. فرد پس از چک کردن نتیجه­‌ی شاخص توده­‌ی بدنی‌­اش با هر سنی باید جدول محدوده سنی BMI را چک کند و طبق آن عمل کند. جدول زیر BMI گروه سنی مختلف از نوجوانی تا کهن‌سالی را نمایش می­‌دهد:

 

همانطور که در جدول بالا مشاهده می­کنیم، نامی از کودکان نیست؛ پس شاخص توده­ی بدنی کودکان چگونه محاسبه می­شود؟

در کودکان یا حتی نوجوانان پایین ۱۷ سال سن و جنسیت بسیار عامل مهمی در تعیین BMI است زیرا کودکان در سال­‌های اولیه‌­ی زندگی­‌شان به صورت ماهانه قد و وزن‌شان تغییر می‌­کند، به همین دلیل وزارت بهداشت تا ۱ سال اول غربال‌گری برای کودکان تدارک دیده است؛

به این معنا که تا یک سال اول زندگی کودکان، مادران موظف‌­اند کودکان را به خانه­‌های بهداشت ببرند تا اطلاعات قد و وزنشان در دفترچه سلامت­شان ثبت شود و متخصصان با بررسی ماهانه قد و وزن کودکان BMIآنان را به صورت ماهانه ثبت و در جدول صدک متناسب با سن‌شان بررسی می‌­کنند تا از سلامت کودک باخبر شوند.

BMI بالا چه خطراتی را به دنبال دارد؟

اضافه وزن یا کاهش وزن، هر دو باعث به خطر افتادن سلامت فرد می‌شود؛ اضافه وزن منجر به بیماری­‌های قلبی عروقی، دیابت و غیره می­‌شود و کمبود وزن منجر به پوکی استخوان، کم‌­خونی و… می‌­شود.

از آنجایی که بالا بودن شاخص توده­‌ی بدنی بسیار خطرناک است و در برخی مواقع حتی می­‌تواند منجر به مرگ شود، باید با روش­‌هایی که پزشکان تغذیه توصیه می­‌کنند، (که در ادامه به معرفی آنان خواهیم پرداخت) برای کاهش آن اقدام اساسی کرد.

بیماری­‌هایی که در اثر بالا بودنBM I ممکن است ایجاد شوند:

افزایش چربی خون به خصوص افزایش تری­گلیسرید و کلسترول، و افزایش فشارخون: از خطراتی که همواره افراد چاق را تهدید می­‌کند چربی‌­خون و فشارخون بالاست؛ بی ­ام­ آی درست است که نوع چربی را مشخص نمی­‌کند اما با نشان دادن درجه‌­ی چاقی، افراد را از امکان بروز این بیماری آگاه می‌سازد.
افزایش ضربان قلب: طبق داده­‌های زیست شناسی بافت چربی در نقاط مختلف بدن اکسیژن زیادی مصرف می­‌کنند تا لیپید­های گوناگون را در خود ذخیره کنند، و همین اکسیژن­ خواهی زیاد منجر می­‌شود، قلب بیشتر کار کند و ضربان قلب افزایش یابد؛ با زیاد کار کردن قلب به سیستم قلب و عروق فشار وارد می­‌شود و امکان وقوع بیماری گرفتگی رگ کرونر افزایش می‌­یابد.
افزایش احتمال سکته­‌ی مغزی: بروز سکته مغزی به عوامل مشترکی بستگی دارد، که یکی از این عوامل چاقی و بالا بودن بی ­ام ­آی است. هرچه بی ام ­آی فرد بالاتر باشد، خطر وقوع سکته مغزی بیشتر است.
درد ناشی از سنگ کیسه صفرا: احتمال بروز این بیماری در افراد چاق بسیار بالاست؛ زیرا سنگ صفرا در اثر تجمع کلسترول در مجاری صفراوی ایجاد می­‌شود و افراد چاق میزان کلسترول بالایی دارند.
آپته خواب و مشکلات تنفسی: فردی که بی ­ام­ آی بالایی دارد، دارای ریه­ ی کوچک‌­تری نسبت به بقیه­‌ی افراد است؛ زیرا در اکثر موارد اطراف ریه‌اش را چربی فرا گرفته است، به همین دلیل تنفس برای او سخت می­‌شود و حتی در خواب هم نمی‌­تواند تنفس راحتی داشته باشد و دچار خواب ناآرام می­‌شود.
سرطان­ه‌ای حاد: افراد چاق را همواره بیماری­‌هایی از این دست تهدید می­‌کند؛ سرطان سینه، سرطان روده، آندومتر و غیره؛ از نمونه­‌هایی هستند که سراغ افراد چاق زود تر از دیگر افراد جامعه می‌­روند؛ بنابراین فرد چاق را همیشه مرگ زودرس تهدید می­‌کند، افرادی که بی ­ام ­آی بالا دارند باید هرچه سریع‌­تر به کاهش آن اقدام کنند.
بیماری­‌های مفصلی مثل آرتروز: در فردی که شاخص توده­‌ی بدنی بالا وجود دارد، مفاصل درامان نیستند و ممکن است صدمات جدی به آن­ها وارد شود و همین قضیه باعث می‌­شود که در محل مفصل، درد یا خشکی حس شود یا دچار آرتروز شوند برای فرد محدودیت حرکت پیش ­آید.

چه مواردی را BMI به ما نشان نمی­‌دهد؟

همان‌طور که بیان شد شاخص توده­‌ی بدنی ابزاری ساده برای اندازه­‌گیری وزنی است؛ شاخص توده­‌ی بدنی وضعیت وزنی و طبق آن سلامت بدن را به ما نشان می‌دهد، همچنین تا حدودی میزان چربی­‌های سطحی بدن را نیز نشان می­‌دهد؛ اما این شاخص توانایی نمایش توزیع چربی­‌ها در بدن و تفاوت میزان آن با عضله (ماهیچه) را ندارد.

به عنوان مثال فردی که ورزشکار است، قطعا میزان عضله­‌ی بیشتری نسبت به چربی دارد، اما اگر شاخص توده­‌ی بدنی برای این فرد BMI بالای ۳۰ نشان دهد یعنی فرد چاق است ؟ خیر زیرا ورزش‌کار درصد بالایی عضله و درصد پایینی چربی دارد و BMI آن باید با توجه به ورزش‌کار بودنش بررسی شود.

نرمال سازی BMI چه مزایایی دارد؟

در گذشته این مطلب را بیان کردیم که اگر فردی بی­ ام­ آی بالایی داشته باشد و آن را کاهش ندهد به­ چه بیماری­‌هایی دچار می‌­شود؛ اما اکنون می‌­خواهیم بیان کنیم که اگر بی ­ام ­آی را طبیعی نگه­ داریم، چه مزایایی دارد:

افزایش انرژی و توانایی انجام فعالیت­‌های بیشتر: سوخت و ساز چربی­‌ها در بدن به سختی اتفاق می­‌افتد، همین موضوع باعث خستگی زود هنگام افراد چاق می­‌شود؛ بنابراین افرادی که بی ­ام ­آی خود را نرمال نگه می­‌دارند یا آن را نرمال می‌­کنند با از بین رفتن چاقی انرژی دوباره می‌گیرند.
کاهش فشار خون و ضربان قلب: افراد چاق به دلیل چربی اضافه‌­ای که در بدن‌شان دارند دچار افزایش فشار خون هستند و چون فشار خون بالایی دارند قلب مجبور است بیشتر کار کند، به همین دلیل ضربان قلب بسیار بالایی هم دارند؛ اما افرادی که BMI خود را نرمال نگه می ­دارند چون چربی بدن شان نسبت به قدشان متناسب است پس فشار خون و در نتیجه ضربان قلب متناسبی دارند و دستگاه گردش خون این عزیزان بسیار صحیح کار می­‌کند.
خوابی آرام: فردی که چاق نیست خواب آرامی خواهد داشت، زیرا دچار وقفه در تنفس، ایست تنفسی و چنین قضایایی نخواهد شد، فرد چاق به دلیل چربی که اطراف شش‌­هایش فرا گرفته دچار ناآرامی خواب، وقفه تنفسی، بدخوابی و غیره می­‌شود که فرد نرمال چنین وضعیتی را دچار نخواهد شد.
کاهش درد مفاصل: با مناسب سازی BMI فشار از روی مفاصل برداشته می‌­شود و فرد از شر درد ناشی از مفاصل راحت می‌­شود، اگر چه درد مفاصل ممکن است نسبت به بیماری­‌هایی مثل سرطان مشکل‌­ساز نباشد اما کیفیت زندگی با کاهش درد مفاصل و عضلات ارتقاء می­‌یابد و این موضوع امید بخش زندگی است.

راهکار­های مهم برای مناسب سازی BMI چیست؟

متخصصان تغذیه معمولا راهکار­های زیادی را برای نرمال کردن BMI ارائه می­‌دهند که اکثر آن­ها مفید و مهم‌اند، اکنون به برخی از مهم ترین راهکار­ها اشاره می‌کنیم:

انجام ورزش منظم: اصولا ورزش یک اصل مهم در زندگی است، و گزینه­‌ی بسیار مناسبی برای کاهش بی­ ام ­آی افراد چاق می­‌باشد. از آنجا که ورزش باید دائمی باشد و اگر بعد از مدتی رها شود تمام زحمات فرد به­ هدر می‌­رود؛ سعی کنید ورزش مورد علاقه‌تان را پیدا کنید تا بتوانید تا اخر عمر از آن استفاده کنید و هنگام انجام آن از لحظات خود لذت ببرید.

رشته­‌هایی مثل دوچرخه سواری، اسکیت، ایروبیک، امادگی جسمانی، کاراته و… گزینه­‌های مناسبی برای کاهش بی­ ام ­آی و تلاش برای لاغر شدن هستند.
رژیم غذایی : رژیم غذایی یکی از مواردی است که به افراد چاق بسیار کمک می­‌کند وزن خود را پایین آورند، این گزینه در کنار ورزش بسیار جواب‌گو خواهد بود.

برای دریافت رژیم غذایی مختص بدن خودتان حتما به پزشک متخصص رجوع کنید و خودسر اقدام نکنید زیرا ممکن است به خود آسیب بزنید. از رژیم‌­های معروفی که مورد تایید قرار گرفت‌ه­اند می­‌توان به رژیم گیاه­‌خواری، رژیم کم­‌ کالری، رژیم پروتئین و غیره اشاره کرد.
مصرف مقدار قابل توجهی از گروه سبزیجات: سبزی ها و میوه ها به دلیل ویتامین و انرژی که دارند، انرژی بدن را تامین می­‌کنند و باعث می­‌شوند فرد مدت زمان بیشتری سیر بماند و گرسنگی کاذب سراغش نیاید. این گروه از مواد غذایی به مقدار بالایی در اکثر رژیم­‌های کاهش وزن وجود دارد و کمک بسیاری به افرادی که داوطلب کاهش وزن هستند می‌­کند.
کاهش استرس­‌های محیطی: قطعا در زندگی پر دغدغه‌­ای که همه ی ما داریم، فراموش کردن استرس کار دشواری است؛ اما با ورزش کردن، خوردن دمنوش‌­های آرامش­‌بخشی مثل بابونه و… سعی کنید آرامش را به زندگی‌تان هدیه دهید.
خواب کافی: خواب کافی یک معیار برای حفظ بی ­ام ­آی نرمال و کاهش وزن است؛ افراد چاق معمولا خواب راحت و کافی ندارند و معمولا کمتر از بقیه می­‌خوابند؛ سعی کنید با خوراکی نخوردن قبل از خواب، کار نکردن با کامپیوتر یا تلفن همراه، تلویزیون ندیدن قبل از خواب، به راحت خوابیدن و داشتن خواب کافی خود کمک کنید.

با تعیین BMI خود، به میزان تناسب بدنی خود پی ­می­‌بریم و از کاهش یا اضافه وزن‌مان آگاه خواهیم شد. امیدوارم مطالب بالا برایتان مفید واقع شده باشد. برای آشنایی با استانداردهای سلامت جسمانی و راهکارهای آن، با دندان لند همراه باشید.