علت افتادگی واژن چیست ؟ ۱۰ علت افتادگی واژن و درمان آن چیست ؟

افتادگی واژن یا دقیق‌تر افتادگی بافت یا عضوی مثل مثانه یا رکتوم در کانال واژن، زمانی رخ می‌دهد که استقامت و انقباض عضلات لگن و بافت دیواره واژن کم می‌شود و این حمایت‌کننده‌ها توانایی نگه‌داشتن اعضای بالای لگن را در قسمت طبیعی خودشان نداشته باشند. افزایش سن و بارداری و زایمان طبیعی و حتی وضع حمل به روش سزارین شایع‌ترین علت‌های افتادگی واژن است، چون عضلات لگن در این شرایط قدرت اولیه‌شان را از دست می‌دهند و به بافت‌های دیگر اجازه ورود به کانال واژن را می‌دهند.

درکل افزایش سن و یائسگی و کاهش روزافزون کلاژن‌سازی عمومی در بدن، افتادگی واژن در زنان را به امری محتمل تبدیل کرده است. دلایل دیگر مثل ضربه خوردن، انجام حرکات سنگین ورزشی و فعالیت‌های جنسی طولانی‌مدت نیز ممکن است باعث بروز یا تشدید علائم افتادگی واژن شود، اما در مقایسه با علل عمومی‌تر این عارضه درصد کم‌تری دارد. درمان افتادگی واژن بسته به این‌که اشخاص در چه مرحله‌ای از افتادگی واژن باشند، متفاوت است و با انجام عمل جراحی، لیزر درمانی یا انجام حرکات ورزشی با هدف تقویتی عضلات لگن، انجام می‌شود.

افتادگی واژن چیست؟

دستگاه گوارشی و تولید مثل زنان به‌طور طبیعی به‌وسیله ماهیچه‌ها و رباط‌ها در جای خود در قسمت فوقانی لگن نگه داشته می‌شوند. با توجه به حالت طبیعی فرم بدن که‌ ایستاده است و در نظر گرفتن تأثیر نیروی جاذبه زمین، یکی از تأثیرگذارترین اندام‌هایی که رحم و دستگاه تولید مثل زنانه را در جای خود نگاه می‌دارد، عضلات و رباط‌های کف لگن است. وقتی‌که این عضلات به قدری کشیده و ضعیف می‌شوند که حالت حمایتی خود را برای رحم و سایر اعضا از دست می‌دهند، اندام‌های این ناحیه طبق نیروی جاذبه به سمت پایین کشیده می‌شوند. کانال واژن مناسب‌ترین راهی است که اندام مختلف می‌توانند از طریق آن پایین بروند.

بنابراین افتادگی واژن (Vaginal Prolapse) بعد از ضعیف شدن ماهیچه‌هایی که از اندام‌های لگن زن حمایت می‌کنند، اتفاق می‌افتد. تضعیف ماهیچه‌ها به رحم، مجرای ادرار، مثانه، رکتوم (راست روده) و… اجازه می‌دهد تا به داخل واژن بیفتند. واژن که کانال تولد هم نامیده می‌شود، مجرایی است که رحم را به خارج از بدن زنان متصل می‌کند. افتادگی واژن اصطلاحی عمومی است که در مورد حرکت غیرطبیعی اعضایی از بدن در واژن به سمت بیرون، به کار می‌رود. در این حالت علاوه بر عضلات کف لگن، ماهیچه‌های دیواره واژن هم قدرت و انقباض طبیعی خود را از دست می‌دهند و اعضا و خصوصاً مثانه از قسمت انتهایی واژن فضای کافی برای ورود به واژن و حتی خارج شدن از آن را پیدا می‌کند و باعث تأثیر در فرم واژن به‌صورت افتادگی می‌شود.

پس درواقع شل شدن ماهیچه‌های کف لگن، باعث افتادگی اعضا و قسمت‌های بالای لگن، و افتادگی اعضا موجب تغییر حالت واژن در زنان می‌شود.
معمولاً سن خاصی برای عارضه افتادگی واژن در نظر گرفته نمی‌شود، اما بیشتر در زنان یائسه‌ای که چند زایمان طبیعی یا واژینال را تجربه کرده باشند، شایع‌تر است. حدود ۳۰ درصد از زنان در سنین مختلف درجه‌های متفاوتی از افتادگی واژن را تجربه می‌کنند که شرایط زندگی و ویژگی‌های بدنی خود اشخاص در خفیف بودن یا شدید بودن آن مؤثر است.

 

انواع افتادگی واژن

پزشکان انواع مختلف افتادگی واژن را بر اساس افتادگی اعضای مختلف بدن زنان تشخیص می‌دهند. افتادگی‌ها بر اثر ضعیف شدن ماهیچه‌ها یا رباط‌های حمایت‌کننده مختلف اتفاق می‌افتد. این رباط‌ها عبارت‌اند از رباط گرد، رباط رحمی، رباط پهن و رباط تخمدان. رباط‌های رحمی مهم‌ترین عامل در جلوگیری از افتادگی رحم هستند، اما اغلب به دلایل مختلف ضعیف می‌شوند.

۱- افتادگی واژن قدامی یا سیستوسل

در این نوع از افتادگی واژن، ضعیف شدن بافت جداکننده مثانه و واژن ممکن است باعث وارد شدن مثانه به داخل کانال واژن شود. به افتادگی قدامی، افتادگی مثانه نیز گفته می‌شود.

۲- افتادگی واژن رکتوسل

ضعیف شدن بافت جداکننده راست روده (رکتوم) و واژن ممکن است باعث وارد شدن قسمتی از بافت روده به داخل واژن شود و افتادگی رکتوسل را ایجاد کند.

۳- افتادگی آپیکال یا افتادگی طاق واژن

در این عارضه قسمت بالای واژن که به طاق واژن معروف است، به داخل کانال واژن وارد می‌شود. این نوع از افتادگی واژن بیشتر در زنانی رخ می‌دهد که عمل هیسترکتومی یا برداشتن رحم را انجام داده‌اند.

۴- افتادگی واژن ناشی از افتادگی رحم

در این حالت رحم با کنار زدن مثانه، به داخل کانال واژن وارد می‌شود و شدت آن ممکن است تا حدی زیاد شود که رحم از دهانه خارجی واژن هم بیرون بزند.

۵- افتادگی واژن اورتروسل

در این نوع از افتادگی واژن، مجرای ادرار به داخل کانال واژن وارد می‌شود. مجرای ادرار لوله‌ای است که ادرار را از مثانه دور می‌کند و چون به مثانه نزدیک است، افتادگی واژن اورتروسل و سیستوسل اغلب با هم اتفاق می‌افتد.

۶- افتادگی واژن انتروسل

در این حالت بافت حمایت‌کننده از روده کوچک مقاومت خودش را از دست می‌دهد و روده در دیواره پشتی واژن برآمده می‌شود و باعث ایجاد درد هنگام دفع مدفوع و همین‌طور احساس سنگینی در لگن می‌شود.

علائم افتادگی واژن در حالت‌های خفیف، متوسط و شدید

علائم خاصی را برای افتادگی واژن در حالت خفیف این عارضه نمی‌توان برشمرد. افتادگی واژن با علائم بیشتر شناخته شده و مشخصش شاید درصد بالایی از زنان درگیر را آگاه نکند و فقط درد‌های دوره‌ای یا احساسات و عوارضی زودگذر را ایجاد کند. این علائم در رفتار و زندگی روزمره افراد طی ساعات اولیه صبح کم‌تر از ساعات دیگر یک شبانه‌روز تغییر ایجاد می‌کند. در موارد خفیف علائمی مثل احساس سنگینی در لگن و نگرانی‌های جنسی بروز می‌دهد، اما برای شخص آزاردهنده نیست. علائم افتادگی واژن در حالت متوسط تا شدید هم در ساعات پایانی روز بیشتر از صبح نمود پیدا می‌کنند و در افراد مختلف متفاوت است و می‌تواند یک یا مجموعی از موارد زیر باشد:
• بافت بیرون‌زده از واژن
• مشکلات بی‌اختیاری ادرار
• سختی در دفع ادرار
• مشکلات دفع مدفوع
• شل شدن دیواره واژن
• درد یا ناراحتی در طول رابطه جنسی
• احساس سنگینی و فشار در لگن. بیشتر زنان مبتلا به افتادگی واژن، در ناحیه واژن به‌صورت درد ضربان دار احساس فشار می‌کنند.
• احساس کشیدگی در لگن
• احساس پری واژن
• احساس نشستن روی یک توپ
• دردی در ناحیه کمر که با دراز کشیدن تا حد زیادی بهبود می‌یابد
• نیاز به دفع ادرار بیشتر از حد معمول
• عفونت‌های مثانه به‌صورت مکرر
• خونریزی غیر طبیعی از واژن
• نشت ادرار هنگام سرفه، عطسه، خنده، رابطه جنسی یا ورزش
• نشت باد از کانال واژن و به‌صورت ناخواسته که حتی در نشست و بر خواست‌های ساده هم ممکن است رخ دهد.

دلایل بروز افتادگی واژن چیست؟

اصلی‌ترین علت‌های عارضه افتادگی واژن از طریق ضعیف کردن عضلات لگن و بافت‌های حمایتی لگن باعث بروز این عارضه می‌شود. علل عمده ضعیف شدن عضلات و بافت‌های لگن به شرح زیر است:
• یائسگی. در طول یائسگی، تخمدان‌های زنان تولید هورمون‌هایی را که سیکل قاعدگی را تنظیم می‌کند، متوقف می‌کنند. هورمون استروژن برای قوی نگه‌داشتن عضلات لگن اهمیت زیادی دارد و وقتی بدن به‌اندازه قبل استروژن تولید نمی‌کند، عضلات لگن به شکل طبیعی ضعیف می‌شوند و افتادگی واژن محتمل‌تر می‌شود.
• بارداری. بارداری تأثیر مستقیمی روی ضعیف کردن عضلات کف لگن نمی‌گذارد، ولی بسته به رفتار و شرایط زنان در طول دوره بارداری ازنظر سن بارداری و وجود یا عدم وجود مراقبت‌های لازم، ممکن است تأثیرگذار باشد.
• زایمان واژینال یا طبیعی. به‌طورکلی زایمان طبیعی خطر افتادگی واژن را بیش از روش زایمان سزارین افزایش می‌دهد. همین‌طور هر چه تعداد زایمان بیشتر باشد، خطر افتادگی واژن افزایش پیدا می‌کند.
• زایمان سخت؛ شامل زایمان نوزاد بزرگ، چند قلو و یا آسیب حین زایمان فشار را بیشتر کرده و درنتیجه احتمال افتادگی واژن در آینده را برای مادر افزایش می‌دهد. روش زایمان سزارین هرچند کم‌فشار‌تر از زایمان طبیعی است، اما ممکن است به‌طور ناخواسته باعث آسیب به رباط‌های نگه‌دارنده شود.
• اضافه‌وزن و چاقی هم به دلیلی افزایش فشار به عضلات لگن، به‌عنوان یک دلیل بالقوه برای بروز افتادگی واژن شناخته می‌شود.
• عوامل ژنتیکی یا ارثی. سیستم حمایتی لگن علاوه بر دلایل خارجی، به‌طور طبیعی هم می‌تواند ضعیف‌تر از حد معمول باشد و به ژنتیک اشخاص ربط داشته باشد.
• هیستروکتومی یا عمل برداشتن رحم گاهی برای جلوگیری یا درمان افتادگی واژن انجام می‌شود اما بعد از مدتی ممکن است شرایط افتادگی سایر اعضا در کانال واژن را فراهم کند.
• یبوست مزمن
• برونشیت و سرفه مزمن
• سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض آلودگی‌هایی که زمینه بروز سرفه‌های مزمن را ایجاد می‌کند.
• انجام حرکات ورزشی سنگین
• برداشتن اجسام سنگین. فشار ناشی از فعالیت بیش‌ازحد بدن می‌تواند عضلات لگن را ضعیف کند و زمینه را برای خارج شدن اندام‌های دیگر از موقعیت طبیعی خودشان فراهم کند.

عوارض افتادگی واژن

عوارض افتادگی واژن بسته به نوع و اندام درگیر متفاوت است. به‌طورکلی بروز هر کدام از علائم افتادگی در افراد، عوارضی مربوط به آن علائم را به دنبال دارد. احساس سنگینی در لگن افراد را مضطرب می‌کند و درد‌های ضربان دار در زندگی روزمره آنان ایجاد اختلال می‌کند. در موارد شدیدتر، افتادگی واژن علاوه بر ایجاد ظاهر نامناسب برای اندام جنسی زنان، ممکن است باعث ایجاد زخم در دهانه واژن شود. وارد شدن یک بافت به کانال واژن حتماً بیرون‌زدگی دهانه واژن را به دنبال دارد و این مسأله تماس و سایش لباس با ناحیه بیرون‌زده و درنتیجه احتمال ایجاد زخم و عفونی شدن آن را بیشتر می‌کند. انتخاب لباس‌های باز و پوشیدن دامن به‌جای شلوار این مشکل را تا حدودی حل می‌کند، اما اعمال محدودیت برای هیچ‌کس خوشایند نیست. افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری هم عارضه دیگری است که از افتادگی واژن ناشی می‌شود. مشکل در برقراری رابطه جنسی هم جزء عوارض ناخوشایند این بیماری است که لزوم توجه و درمان افتادگی واژن را برجسته‌تر می‌کند.

روش‌های درمان افتادگی واژن

افتادگی خفیف واژن معمولاً نیازی به درمان ندارد اما گاهی علائم و نشانه‌های این عارضه برای زنان آزاردهنده می‌شود و بر روی فعالیت‌های عادی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. یک پزشک متخصص می‌تواند گزینه‌های مختلفی را برای بیمار مطرح کند، اما معمولاً این نکته ناگفته نمی‌ماند که درمان کامل و بدون بازگشت افتادگی واژن مقدور نیست. زنان درگیر با افتادگی واژن از طریق درمان‌های مختلف تا حدود زیادی به روند عادی زندگی بازمی‌گردند و باید با اعمال تغییراتی در سبک زندگی یا استفاده از درمان‌ها مکملی که توسط پزشک به آن‌ها توصیه می‌شود، این عارضه را تحت کنترل خودشان دربیاورند. پس افتادگی واژن قابل درمان است. زنان موارد خفیف‌تر را می‌توانند با درمان‌های غیرتهاجمی مانند تمرینات کگل و کاهش وزن بهبود بدهند. برای موارد شدیدتر، جراحی یا سایر روش‌های پزشکی مؤثر است.
افتادگی واژن را می‌توان با سنجش علائم و معاینه لگن یا سونوگرافی و MRI لگن تشخیص داد. با توجه به شرایط هر بیمار، عمل جراحی، کار گذاشتن پِساری یا لیزر درمانی می‌تواند برای درمان افتادگی واژن متوسط و مزمن در نظر گرفته شود. برای تجویز هر کدام از این روش‌های درمانی، عوامل مختلفی مثل وضعیت سلامت عمومی افراد، سن، شدت افتادگی واژن بررسی می‌شود. همین‌طور تصمیم برای بچه‌دار شدن در آینده و میزان روابط جنسی هم در تعیین روش‌های درمان این عارضه مؤثر است.

• عمل جراحی

معمولاً وقتی‌که روش‌های خانگی و انجام حرکات ورزشی به درمان افتادگی واژن کمکی نمی‌کند، برای بازگرداندن اندام‌های لگن در جای خود و نگه‌داشتن آن‌ها با روش‌های مختلفی مثل استفاده از یک مش یا توری و… عمل جراحی در نظر گرفته می‌شود. در روش‌های متداول جراحی افتادگی، از تکه‌ای از بافت اندام یا یک ماده مصنوعی برای حمایت از عضلات ضعیف شده کف لگن استفاده می‌شود. جراحی‌های افتادگی واژن معمولاً از طریق کانال واژن یا از طریق لاپاراسکوپی و برش‌های کوچک در شکم انجام می‌شود. عمل جراحی تأثیر سریع‌تر و بادوام‌تری هم بر این عارضه دارد و توسط پزشکان بیشتر توصیه می‌شود. بااین‌حال، افتادگی واژن گاهی ممکن است پس از جراحی هم عود کند.

• لیزر درمانی

روش‌های مختلف لیزر درمانی هم به‌صورت دوره‌ای یا ترکیبی با درمان‌های دیگر به درمان افتادگی واژن کمک می‌کند و با دستگاه‌های مختلفی انجام می‌شود و معمولاً هم در تقویت عضلات و بافت‌ها نقش مطلوبی دارد.

• پساری واژن

گزینه دیگر برای درمان افتادگی، استفاده و کار گذاشتن انواع پساری (Pessary) است. انواع پساری که از پلاستیک یا لاستیک به شکل حلقه‌های توخالی یا صفحه‌ای ساخته می‌شود، توسط پزشک به داخل واژن و بافت‌های برآمده وارد می‌شود تا بافت‌ها را در جای خود نگه دارد. یادگیری نحوه قرار دادن پساری آسان است و به جلوگیری از جراحی کمک می‌کند، اما باید آن را مرتب تمیز کرد و قبل از برقراری رابطه جنسی از داخل واژن خارج کرد.

• کولپوکلایزیس (Colpocleisis) یا بخیه زدن واژن

مهم‌ترین دلیل استفاده از بخیه واژن، از بین بردن احتمال افتادگی دوباره واژن است. اما بیشتر برای زنان مسن توصیه می‌شود چون بعد از این روش امکان آمیزش جنسی از راه دخول غیرممکن است.

روش‌های پیشگیری یا درمان افتادگی واژن در خانه

اغلب زنان نمی‌توانند از افتادگی واژن جلوگیری کنند اما تغییر در سبک زندگی به کاهش خطر ابتلا به افتادگی واژن کمک می‌کند. برای کمک به درمان و جلوگیری از شدید شدن این عارضه، بهتر است افراد از طریق راه‌های زیر شرایط خودشان را ازنظر افتادگی واژن بررسی کرده و تا حدودی هم بهبود ببخشند.

۱- هنگام ادرار کردن، محل قرارگیری عضلات کف لگن خود را پیدا کنید. برای این کار لازم است که جریان ادرار را چند مرتبه قطع کنید و جریان را دوباره برقرار کنید. بعد از چند بار متوجه خواهید شد که این کار فقط از طریق منقبض کردن عضلات کف لگن میسر می‌شود. از این روش می‌توانید قدرت عضلات لگن خود را بسنجید و همچنین تشخیص دهید که عضلات کف لگن قوی‌ای دارید یا ضعیف. بی‌اختیاری در ادرار نشانه‌ی مهمی است که نشان می‌دهد در یک مرحله از افتادگی واژن قرار دارید. البته برای جلوگیری از عفونت ادراری بعد از پیدا کردن عضلات، دیگر این کار را در هنگام ادرار کردن انجام ندهید، چون جلوگیری مکرر از ادرار باعث بازگشت ادرار به مثانه و درنتیجه عفونت ادراری می‌شود. بهتر است در طول روز و حتی در حین انجام کار‌های روزانه چند مرتبه عضلات کف لگن خود را منقبض و ر‌ها کنید تا از این راه آن‌ها را تقویت کنید.

۲- مطمئن باشید که کاهش وزن کمک زیادی به کاهش احتمال بروز انواع افتادگی واژن یا مزمن نشدن آن در طول زمان می‌کند. کاهش وزن اضافی بدن، مقداری از فشار روی اعضا و بافت‌های بالای عضلات لگن را کم می‌کند.

۳- انجام تمرینات کف لگن که کگل هم نامیده می‌شود به‌طور خاص باعث تقویت ماهیچه‌های کف لگن می‌شود. با این تمرینات رحم و مثانه و سایر بافت‌ها حمایت بیشتری دریافت می‌کنند. منقبض کردن عضلات جلوگیری‌کننده از ادرار ساده‌ترین تمرین کگل است که در طول روز می‌توان بار‌ها انجام داد و از تأثیرات آن بهره برد. به‌غیراز منقبض کردن، دراز کشیدن به پشت و جمع‌کردن پا‌ها در شکم هم یک تمرین کگل است. همچنین برای انجام یک تمرین کگل دیگر می‌توانید به پشت دراز بکشید و پا‌ها را جمع کنید و با شکم زاویه نود درجه بسازید؛ بعد باسن خود را به‌طرف بالا ببرید و در حالت تعلیق چند ثانیه نگه‌دارید. این تمرینات به‌خصوص بعد از زایمان مهم است و بهتر است به‌طور مرتب و نه تفننی انجام شود تا اگر افتادگی واژن به‌طور خفیف رخ داده باشد، پیشرفت نکند.

۴- درمان و پیشگیری از یبوست هم می‌تواند به شما در پیشگیری یا درمان موارد خفیف افتادگی کمک کند. نوشیدن مایعات فراوان در کنار خوردن غذا‌های پر فیبر مانند حبوبات، سبزیجات و غلات کامل می‌تواند عملکرد کلی دستگاه گوارش را بهبود دهد و درنهایت فشاری اضافی هم به عضلات کف لگن وارد نکند.

۵- اگر سیگاری هستید سیگار را ترک کنید. اگر در معرض هرگونه دود و آلودگی هستید، وضعیت سلامتی ریه خود را به‌طور مرتب بررسی کنید و در مورد سرفه‌های مزمن حساس باشید.

۶- از حجم کار‌های پرفشار خود بکاهید یا از روش‌های استاندارد و توصیه شده برای انجام کار‌های سنگین مثل بلند کردن‌ اشیا استفاده کنید.

۷- مراقبت‌های حین بارداری و بعد از زایمان را جدی بگیرید و تا حد امکان ورزش‌های سبک را از برنامه روزانه خود حذف نکنید.